Anosmia là gì?

Chứng mất khứu giác hay Anosmia là khi bạn không thể phát hiện mùi, dù đó là mùi từ những chiếc bánh mới ra lò hay từ những chiếc tất hôi xếp trong góc phòng. Nó thường là tác dụng phụ tạm thời của cảm lạnh hoặc nhiễm trùng xoang. Khứu giác của chúng ta còn suy giảm theo tuổi tác, vì vậy những người từ 50 tuổi trở lên có thể bị anosmia kéo dài hơn. Trong một số trường hợp, anosmia có thể là triệu chứng của các vấn đề y tế nghiêm trọng hơn như chấn thương sọ não (TBI).

Khứu giác của tôi hoạt động như thế nào?

Quá trình bắt đầu với những chất có mùi và phát ra các phân tử cực nhỏ. Khi bạn hít vào, các phân tử trượt vào mũi và đậu trên một mảng mô nhỏ nằm cao bên trong.

Mảng mô đó là nơi cư trú của các tế bào chuyên biệt gọi là neuron cảm thụ khứu giác (olfactory sensory neurons). Những tế bào này có kết nối trực tiếp với não của bạn. Khi các phân tử mang mùi gắn vào chúng, các tế bào đó thông báo cho não — và não sẽ xác định được mùi. Sau đó, não sẽ cho bạn biết liệu cái gì đó có mùi thơm hay mùi hôi.

Cấu trúc của mũi.

Triệu chứng và nguyên nhân

Triệu chứng của anosmia là gì?

Bạn có thể mất khứu giác một cách đột ngột hoặc dần dần theo thời gian. Ban đầu, bạn có thể nhận thấy các mùi quen thuộc trở nên khác biệt — ví dụ như một loại nước hoa yêu thích có vẻ ít nồng hơn trước.

Nguyên nhân gây anosmia là gì?

Anosmia có thể là tác dụng phụ của nhiều vấn đề y tế phổ biến, trong đó có những tình trạng làm tắc nghẽn mũi hoặc can thiệp vào tín hiệu gửi từ các tế bào khứu giác đặc biệt tới não của bạn.

Các tình trạng gây tắc nghẽn mũi bao gồm:

• Polyp mũi (nasal polyps)
• Cảm lạnh thông thường (common cold)
• Cúm (influenza/flu)
• Nghẹt mũi (nasal congestion)
• Viêm xoang (sinusitis)
• Vẹo vách ngăn mũi (deviated septum)
• Dị ứng như sốt cỏ khô (hay fever) hoặc các dị ứng khác
• COVID‑19

Các tình trạng ảnh hưởng tới thụ thể trong mũi bao gồm:

• Alzheimer’s disease
• U não (brain tumors)
• Multiple sclerosis (MS)
• Cao huyết áp (hypertension)
• Kallmann syndrome
• Parkinson’s disease
• Sjögren’s syndrome

Những nguyên nhân khác có thể gồm:

• Dùng một số loại thuốc như kháng sinh (antibiotics) và thuốc kháng histamin (antihistamines)
• Hút thuốc
• Bị béo phì (chỉ số khối cơ thể BMI ≥ 30)
• Diabetes mellitus
• Chấn thương sọ não (traumatic brain injury)
• Rất hiếm, có người sinh ra đã mắc mất khứu giác bẩm sinh (congenital anosmia) — nghĩa là họ sẽ không bao giờ có khả năng phát hiện mùi. Khoảng khoảng 1.000 người ở Mỹ có tình trạng này.

Những biến chứng của anosmia là gì?

Có nhiều hơn việc bạn không thể tận hưởng các mùi thơm hay mùi mặn – ngọt. Các biến chứng có thể bao gồm:

• Ngộ độc thực phẩm: Thiếu khứu giác và vị giác khiến bạn có nguy cơ bị ngộ độc thực phẩm bởi vì bạn không thể nhận biết khi thực phẩm đã hỏng.
• Nguy cơ bị thương do khói hoặc lửa tăng lên: Anosmia có thể khiến bạn không nhận ra có khói trong nhà hoặc nơi làm việc.
• Nguy cơ hít phải khí gas tự nhiên hoặc hóa chất độc hại tăng lên: Vì bạn không thể ngửi thấy, bạn có thể không nhận ra mình đang tiếp xúc với khí gas hoặc hóa chất.

Người mắc chứng Anosmia sẽ rất khó cảm nhận mùi.

Chẩn đoán và xét nghiệm

Làm thế nào để chẩn đoán anosmia?

Bác sĩ chuyên khoa tai-mũi-họng (otolaryngologist) sẽ chẩn đoán anosmia. Họ sẽ hỏi bạn khi nào bạn bắt đầu nhận thấy mình không thể phát hiện mùi và liệu tình trạng này phát triển dần theo thời gian hay đột ngột. Họ sẽ nhìn vào bên trong mũi bạn và thực hiện một xét nghiệm nhận diện mùi.

Xét nghiệm nhận diện mùi liên quan đến việc bạn ngửi và nhận diện nhiều chất khác nhau và phân biệt giữa các chất đó. Bác sĩ của bạn cũng sẽ kiểm tra khả năng bạn nhận biết mùi khi chúng càng ngày càng nhạt đi vì chất được pha loãng.

Bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT scan).

 Quản lý và điều trị

Anosmia được điều trị như thế nào?

Trong hầu hết các trường hợp, việc điều trị nguyên nhân cơ bản sẽ cải thiện khả năng khứu giác của bạn. Ví dụ, nếu bạn mắc viêm xoang (sinusitis), thuốc kháng sinh có thể giúp loại bỏ nhiễm trùng. Nếu một số loại thuốc đang dùng ảnh hưởng tới khứu giác, việc thay đổi thuốc có thể giúp giảm triệu chứng anosmia của bạn. Nếu có thứ gì đó đang làm tắc mũi của bạn, như polyp mũi, hoặc bạn bị lệch vách ngăn (deviated septum), bạn có thể cần phẫu thuật.

Triển vọng / Tiên lượng

Anosmia có thể được chữa khỏi không?

Thường thì anosmia là tác dụng phụ của nhiều vấn đề y tế phổ biến. Bạn sẽ có thể ngửi lại được khi nguyên nhân cơ bản biến mất. Hiếm khi, một số người mắc chứng mất khứu giác bẩm sinh (congenital anosmia), và hiện chưa có cách chữa trị được biết đến cho tình trạng này.

Phòng ngừa

Có thể phòng ngừa anosmia không?

Bạn không thể luôn phòng ngừa được anosmia vì có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra nó. Nhìn chung, việc bảo vệ bản thân khỏi cảm lạnh và các bệnh đường hô hấp khác có thể giúp giảm nguy cơ mất khứu giác.

Sống chung với anosmia

Làm thế nào để chăm sóc bản thân?

Nếu bạn bị anosmia, bạn sẽ không thể phát hiện những mùi nguy hiểm như khói trong nhà hoặc nơi làm việc, hoặc thực phẩm đã bị hỏng. Tuy nhiên, bạn có thể thực hiện một số biện pháp phòng ngừa:

• Đảm bảo lắp đặt máy báo khói và thay pin thường xuyên.
• Không nên mạo hiểm ăn thực phẩm chỉ vì trông có vẻ ổn. Hãy dành một chút thời gian để đọc ngày hết hạn trên bao bì thực phẩm.

Khi nào bạn nên gặp bác sĩ?

Anosmia do cảm lạnh, cúm hoặc nhiễm trùng thường biến mất sau vài ngày. Hãy trao đổi với bác sĩ nếu cơn cảm cúm của bạn đã khỏi nhưng bạn vẫn không thể ngửi thấy mùi.

Những câu hỏi bạn nên hỏi bác sĩ:

Nếu bạn bị anosmia, việc hiểu rõ tình trạng của mình có thể giúp bạn yên tâm hơn và đưa ra quyết định phù hợp về điều trị. Dưới đây là một số câu hỏi bạn có thể hỏi bác sĩ:

• Việc mất khứu giác của tôi có phải do cảm lạnh, cúm hay nhiễm trùng, hay là dấu hiệu của vấn đề y tế nghiêm trọng hơn?
• Có loại thuốc nào tôi đang dùng có thể gây ra anosmia không?
• Bác sĩ có thể ước tính khi nào khứu giác của tôi sẽ trở lại không?

Các câu hỏi thường gặp

• Bạn có thể nếm được thức ăn và đồ uống khi không có khứu giác không?

Có, nhưng cảm nhận vị giác sẽ không giống như trước khi bạn bị anosmia. Lưỡi của bạn có thể cảm nhận được các vị ngọt, chua, mặn, đắng và umami (vị ngọt thịt). Tuy nhiên, nếu không có khứu giác, bạn sẽ không thể nhận biết được những khác biệt tinh tế giữa các hương vị đó.

• Sự khác biệt giữa ageusia và anosmia là gì?

Anosmia có nghĩa là bạn không thể phát hiện mùi. Ageusia có nghĩa là bạn không thể nếm được thức ăn hoặc đồ uống.
Bạn có thể bị anosmia mà không bị ageusia, nhưng cũng có thể mắc cả hai vì khứu giác và vị giác có mối liên hệ rất chặt chẽ với nhau.

• Mối liên hệ giữa khứu giác và vị giác là gì?

Vị giác và khứu giác là hai giác quan hóa học hoạt động song song. Khi bạn không thể ngửi được mùi của thức ăn hoặc đồ uống, điều đó sẽ ảnh hưởng đến cảm nhận hương vị của bạn.

Ví dụ, khi bạn cắn một miếng bánh cherry nóng hổi:

• • Miếng cắn đầu tiên sẽ giải phóng các phân tử trong miệng và mũi bạn.
  • Các thụ thể trong mũi và miệng phản ứng với mùi và vị của bánh cherry, rồi gửi tín hiệu đến não.
  • Não bạn tổng hợp thông tin về mùi và vị của bánh cherry và giúp bạn nhận biết rằng bánh cherry có mùi ngọt, nhân quả chua nhẹ và vỏ bánh béo ngậy bơ.

• Sự khác biệt giữa anosmia và parosmia là gì?

Nếu bạn bị parosmia, khứu giác của bạn bị biến dạng. Ví dụ, bạn có thể ngửi thấy bánh cherry, nhưng não lại “báo” rằng bạn đang ngửi thấy mùi sữa hỏng.

---

*Phản hồi và góp ý: Chúng tôi cung cấp thông tin dựa trên khả năng tốt nhất nhưng do nhiều hạn chế nên không thể tránh khỏi sai sót. Chúng tôi hoan nghênh ý kiến và góp ý từ độc giả để cải thiện chất lượng thông tin. Mọi thông tin trong bài viết không được xem là hướng dẫn sử dụng, chúng tôi không chịu trách nhiệm trong bất kì trường hợp nào. Vui lòng tự kiểm tra và thử nghiệm trước khi làm theo.